به گزارش خبرنگار تشکل های دانشجویی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در هفته های اخیر کف خیابان های کشور جولانگاه عده ای آشوبطلب بود که به بهانه های مختلف باعث ناآرامی های متعددی در شهرهای مختلف کشور شدند. اقدامات این عده باعث برهم زدن امنیت ملی ما شد و گروه های تجزیه طلب و تروریستی به خود اجازه دادند تا با استفاده از این حوادث، عملیات مختلفی از جمله حمله به مرقد شاهچراغ(ع) شیراز را اجرایی کنند.
بعد از اتفاقات و ناآرامی های صورت گرفته در کشور نظریه پردازان و کارشناسان بخش های مختلف از ساحت نگاه خود به علل و و دلایل و خاستگاه این حوادث در روندهای داخلی کشور پرداختند. کارشناسان روابط بین الملل نیز در این بخش به آثار تحریم ها در روابط کلان بین المللی و فشارهای ناشی از آن در بخش های داخلی ایران پرداخته اند. از این رو به همت بسیج دانشجویی دانشکده شیمی دانشگاه تهران در گفت وگویی با حضور مسعود براتی، معاون سازمان سرمایه گذاری و کارشناس روابط بین الملل و محمد کاظمی، کارشناس تحریم و روابط بین الملل به تاثیر حوادث اخیر بر روابط خارجی و فشار تحریم های اعلام شده پرداختهایم که در ادامه میخوانید
در ابتدای گفتوگو درخصوص عدم شناخت درست تحریمها توضیحاتی بفرمایید و اینکه در دسته بندی کلی چند نوع تحریم وجود دارد؟
کاظمی: از زوایای مختلفی میتوان به بحث تحریمها پرداخت. به عنوان مقدمه، تحریم‌های امریکا علیه ایران یک نظام تحریمی یا یک سیستم تحریمی است. همانطور که هر سیستم یک سری اجزای به هم پیوسته دارد که با یکدیگر کار می‌کنند و به همدیگر مربوطند، پویایی‌هایی دارند و رو به جلو حرکت می‌کنند و از محیط بازخورد می‌گیرند، این نظام تحریمی نیز این ویژگی‌ها را دارد.
عدم شناخت درست تحریمها در کشور، باعث شده است که در مواجهه با آنها دچار مشکل شویم. یکی از نقاط ابتدایی درست نفهمیدن، همین است که ما نظام تحریم‌های آمریکا را به صورت نظام یکپارچه نمی‌بینیم و فکر می‌کنیم که میتوان با راهبردهایی شبیه مذاکره مشکل تحریم را حل کرد، در حالی که مذاکره راهبرد غلطی است.
"دسته بندی حوزه هایی که ایران در آنها تحریم شده، متفاوت است. یک نوع دسته بندی در هفت حوزه کلی وجود دارد:
1. تحریم های مالی_بانکی: به این معنا است که حضور ما در نظام مالی رایج در دنیا و یا تراکنش‌های بانکی که ما برای مراوداتمان نیاز داریم، با مشکل مواجه شود. یعنی یا اصلا انجام نشود و یا اگر انجام میشود کاملا شناسایی و ردیابی بشود و دوباره کمکی به تکمیل نظام تحریمی بشود
۲. حوزه انرژی: ایران کشوری است که اقتصاد وابسته به نفت دارد و دشمن سعی کرده است در زمینه‌های مختلفی همچون صادرات نفت، واردات بنزین، انتقال فناوری و سرمایه گذاری‌های خارجی در پتروشیمی ما را تحریم کند.
۳. حوزه حمل و نقل به معنی کلان آن:هواپیما، کشتی ، نفتکش و.. چیزایی هستند که ما نیاز داریم که تحریم شده اند. همین طور در بحث های تجهیزات، سوخت و بیمه کشتی رانی که اهمیت زیادی هم دارد، تحریم هستیم.
4. حوزه صنعت: تمام صنایعی که در کشور فعال است یک مقداری از وابستگی به خارج از کشور را دارد؛ برای مثال در تامین تجهیزات و ماشین آلات، یا صنعت خوردو سازی. حضور برخی از شرکت‌های خارجی در صنعت خودرو سازی، با ممانعت مواجه شده است. در صنعت الکترونیک، مخابرات و... ما از سمت غرب تحریم هستیم.
۵. فلزات و مواد معدنی: از طرفی در واردات فلزات و مواد معدنی که در کشور نداریم، دچار مشکل هستیم و از طرف دیگر برخی مواد معدنی در کشور داریم که می‌توانیم بازار خوب صادراتی برای آنها داشته باشیم اما به دلیل تحریمها محقق نشده است.
۶. طلا و سایر فلزات گرانبها.
۷. سایر: مهاجرت، اعطای ویزا، اقلام بشر دوستانه، دارو و امثالهم."
ســیر تحریم های ایالات متحده علیه ایران، در تناسب با شــرایط داخلی ایران به چه صورت می باشد؟
کاظمی: اگرچه قبل از انقلاب ۱۳۵۷ هم در برخی موارد تحریمهایی داشتیم، اما این مسئله مورد بحث الان ما نیست. ابتدای انقلاب که قضیه تسخیر لانه جاسوسی پیش می‌آید، رئیس جمهور آمریکا چند دستور اجرایی از نوع مسدود سازی دارایی‌های ایران در خاک آمریکا، علیه ما صادر می‌کند که اقداماتی عجولانه در واکنش به انقلاب ایران و تسخیر سفارت می‌باشند.
تحریم ها را میتوان به دو دسته کلی اولیه و ثانویه تقسیم کرد؛ تحریم‌های اولیه به معنای تحریمهایی هستند که آمریکا علیه کشوری وضع می‌کند و اشخاص و نهادهای آمریکایی ،چه در خاک آمریکا و چه در خارج از خاک آمریکا از همکاری یا تجارت با کشور تحریم شده ممنوع می‌شوند. اثر گذاری تحریم های اولیه بر افراد و نهادهای خود آمریکا است. در تحریم‌های ثانویه، آمریکا به واسطه امکانی که برای خودش در نظام مالی ایجاد کرده است می‌تواند کشورها و نهادهای ثالث را از همکاری با کشورها و نهادهای تحریم شده، منع کند. اثر گذاری تحریم های ثانویه نسبت به آمریکا، فراسرزمینی است.
تحریم های اولیه اثرگذاری محدودی دارند. اولین تحریم فراسرزمینی یا ثانویه آمریکا علیه ایران، از سال 1375،1996 با قانون آیسا شروع میشود که معروف به قانون داماتو است و صدور این قانون از سمت کنگره آمریکا، یکی از نقاط عطف تحریم های آمریکا علیه ایران به شمار می‌رود. موضوع اصلی آیسا ممنوعیت سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی ایران است و فلسفه آن نیز این است که آمریکا می‌گوید با کشوری طرف هستیم که دشمن ماست و راه درآمد این کشور از طریق انرژی است. لذا ما باید آن‌را مسدود کنیم. صادرات نفت ما در اوایل تصویب قانون محدود نمی‌شود. اما سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و پتروشیمی ما بطور مشخص هدف قرار می‌گیرد. قانون آیسا طبق متن خود قانون، هر 10 سال یکبار باید تمدید شود. سال 2006 یکبار قانون تا 2016 تمدید شد و از آن زمان تا کنون تکامل یافته است. سال 2015 که ما برجام را امضا کردیم و از ابتدای 2016 که اجرای برجام آغاز شد، یکی از قول هایی که تیم مذاکره کننده ما از وزارت خارجه وقت آمریکا گرفته بود این بود که اوباما آن را امضا نکند، اما امضا کرد.
به نظر شما کدام قانون نقطه شروع تحریم های ثانویه نسل دوم آمریکا علیه ایران است؟
کاظمی: تحریم های ثانویه نیزدو دسته می‌شوند؛ نسل اول و نسل دوم. نسل اول همین قانون آیسا و یکسری قوانین و دستورات اجرایی دیگر است. در تحریم های ثانویه نسل اول، آمریکا یک نهادی را به عنوان نهاد تحریمی تعیین، و اعلام می‌کند در صورت همکاری با آن نهاد، جریمه، مجازات یا تحریم نهاد همکاری کننده صورت می‌گیرد و دراصل تحریم پسینی به شمار می رود. اما تحریم های ثانویه نسل دوم پیشینی است. در این تحریمها، آمریکا مسئولیت شناسایی نفع رسیدن به یک نهاد تحریمی را به عهده موسسات مالی، بانک‌ها و شرکت‌های جهان می‌گذارد.
یک نقطه عطف تحریمی دیگر در سال 2001،بعد از حادثه 11 سپتامبر است. جرج بوش، رئیس جمهور وقت آمریکا، حدود10، 12 روز بعد از حادثه، فرمان اجرایی تحت عنوان 13224 صادر می‌کند که مطابق آن موضوع مبارزه با تروریسم در آمریکا قانونی میشود و بسیاری از تحریمهایی که علیه کشور ما و کشورهای دیگر وضع شده مبتنی بر این قانون است. بعد از این قانون در سال 2010، پس از حوادث سال 88، قانون سیسادا علیه ما در کنگره آمریکا تصویب میشود که این قانون نقطه شروع تحریم های ثانویه نسل دوم آمریکا علیه ماست.
بعضی می‌خواهند آشوب‌ها و اتفاقات اخیر در کشور که منجر به یکسری تحریمهایی در کشور شده است را با سال 88 مقایسه کنند. این‌‌‌ها از نظر تکامل نظام تحریمی غرب علیه ما، کاملا دو مقوله متفاوت هستند. آن زمان آشوب‌ها و شرایط دیگر دست به دست هم دادند و زمینه را برای آمریکا فراهم کردند تا به نسل جدیدی از تحریم ها ورود بکند. اما الان شرایط به آن صورت نیست. تحریم‌های آمریکا علیه ما پوسته اندازی‌هایش را کرده، نسل‌هایش را پشت سر گذاشته و از لحاظ اثر گذاری هم الان در نقطه ضعیف خودش قرار دارد و حوادث اخیر نمی‌تواند منجر به شروع نسل جدیدی از تحریمها علیه ما بشود؛ بلکه بیشتر بحث فشار روانی با افزایش تحریم ها روی کاغذ است.
سیاست تحکیم دیوارتحریم به چه صورت است؟
کاظمی: از سال 2010 به این طرف با تعداد متعددی از قانون های کنگره و به خصوص قانون های اجرایی رئیس جمهورهای آمریکا روبرو هستیم و این نظام ثانویه نسل دوم تحریم های آمریکا علیه ما ادامه داشته است و دائما بیشتر شده است. در سال2017 تصویب قانون کاتسا توسط کنگره را داریم که قانون مهمی است. و سال 2018 خروج آمریکا از برجام. وقتی آمریکا از برجام در دوره ترامپ خارج شد، سیاستی را در پیش گرفت به اسم سیاست تحکیم دیوارتحریم، FSW، که برچسب های تحریمی علیه نهادهایی که از قبل یا جدیدا تحریم شده بودند را متعدد می‌کرد.
آمریکا تحریم ها را بر اساس قانون داخلی خودش انجام می‌دهد و طبق آن قوانین یکسری برچسب‌های تحریمی تعریف می‌کند. مثلا اگر نهادی برچسب SDGT بخورد به این معناست که حامی تروریسم است و طبق قوانین مبارزه با تروریسم، با آن مقابله میشود. دلیل این متعدد کردن در آن زمان این بود که در دولت بعدی (مثل دولت فعلی آمریکا) اگر بحث مذاکرات پیش آمد، دست دولت برای برداشتن کامل تحریمها بسته باشد. برای مثال، اگر نهادی چند برچسب بخورد، ممکن است در طی مذاکرات برچسب تحریم به دلیل مسائل هسته‌ای، برداشته شود اما برچسب تحریم به دلیل مسائل حقوق بشر همچنان باقی بماند. در نتیجه هدف نهایی ما که لغو تحریم‌هاست محقق نمی‌شود. این روند در دوره ترامپ ادامه داشت تا اینکه تحریمها را به سقف رساندند؛ چه از لحاظ شکل کلی و چه از لحاظ اجرایی و تعداد نهادهای تحریم شده. از آن‌زمان، بعد از اینکه به نتیجه مطلوب خود - که شروع مذاکره و گرفتن امتیاز از ما بود- نرسیدند، تحریم‌های آمریکا از لحاظ اثر گذاری به نقطه افول رفت و تا الان آن اثر گذاری که می‌بایست در اقتصاد ما داشته باشد را نداشته است.
این به این معنا نیست که تحریم ها را روی کاغذ زیاد نکردند یا اثر گذاری تحریمها ادامه پیدا نکرد؛ اما تحریم هایی که در چند سال اخیر وضع شده اثرگذاری زیادی بر اقتصاد ما نداشته است. در مذاکرات وین که تا چندی پیش ادامه داشت، تمام تلاش تیم مذاکره کننده ما در پی برداشت حداکثری تحریم ها بود. اما این راهبرد مذاکره برای لغو تحریم، راهبرد کارسازی نیست و اگر دولت فعلی مشغول مذاکره است، بخاطر اشتباه وزارت خارجه در اواخر دولت قبلی بود که با وجود تمایل آمریکا به بازگشت به برجام، وارد مذاکرات وین شد.
در آغاز سخن از اهمیت شناخت و آگاهی نسبت به تحریم ها نکاتی را بیان بفرمایید؟
براتی: موجب خوشحالی‌است که تحریم، موضوع محافل دانشجویی بشود، چون همانطور که آقای کاظمی اشاره کردند، ما در بحث آگاهی داشتن و شناخت تحریم فقیر هستیم. آثار تحریم که دوبخش است، یکی آثار خود تحریم و دیگری آثار ناشی از نحوه مواجه با تحریم، روی وضعیت جامعه و زندگی همه ما تاثیر دارد. نهاد علم کشور، یعنی دانشگاه، کم لطفی کرده است که علیرغم درگیری 15 ساله کشور با تحریم در سطوح مختلف اقتصادی، امنیتی، اجتماعی، سیاست خارجی و داخلی و...هیچ کرسی علمی به این موضوع اختصاص نداده است. ما در مقاطع ارشد و دکتری می‌توانیم رشته‌های مرتبط با این حوزه از شناخت تا راهکارهای مقابله با آن داشته باشیم.
در حال حاضر اینطور نیست و داریم آسیب می‌بینیم. متوجه نیستیم تحریم ابزاری برای شکل دهی به نظامات جهانی است و نه مشکل آمریکا با ما که مربوط به گذشته است و درمورد لغو آن بدعهدی صورت گرفته است؛ اصلا بنا نبوده ابزار تحریم برداشته شود. آمریکا از ابزار تحریم فقط برای ایران استفاده نمی‌کند، برای تمام جهان استفاده می‌کند. مواجهه غرب با روسیه و چین هم مبتنی بر تحریم است. این ابزار اصلا برای ایران ایجاد نشده است، اما روی ایران تکامل پیدا کرده است. البته در روسیه نیز مراحل تکمیل خودش را طی می‌کند. از 5 دسامبر نوع جدیدی از تحریم بر اساس سقف قیمت در حال اجرا برای روسیه است.
ایران زمینه اعمال چنین نوع تحریمی را نداشته است. آسیب پذیری اصلی ایران در حوزه نفتی و بانکی بوده که تحریم در آن اعمال شده است. روسیه تحریم در حوزه بانکی را توانسته است مدیریت کند و در حال حاضر آمریکا روی محدود کردن حمل و نقل دریایی روسیه تمرکز کرده است.برای چین تحریمها در حوزه تجاری و فناوری‌های پیشرفته متمرکز شده است. چین هم سعی در مقابله دارد و بحث هایی که در چند وقت اخیر پیش آمده بخشی از همین پازل است.
ادامه دارد ...
